Τρίτη αναγνωστική διαδρομή: Βιβλία με θέμα τους τα βιβλία...

... θα είναι η τρίτη αναγνωστική διαδρομή της Λέσχης μας. Η αγάπη για τα βιβλία και την ανάγνωση, οι βιβλιοθήκες, οι συλλέκτες βιβλίων, η ζωή στα βιβλιοπωλεία. Αποφασίσαμε να εξερευνήσουμε το πάθος μας εν ολίγοις, είναι κατά κάποιον τρόπο μια διαδρομή αυτοαναφορική για τη Λέσχη.

Πώς να μη δελεάσει τον πιστό αναγνώστη ένα βιβλίο που ανοίγοντάς το και διαβάζοντας τις πρώτες πρώτες σελίδες του νιώθει σαν να βλέπει τον εαυτό του μέσα σε καθρέφτη;

Διώξε από πάνω σου κάθε άλλη σκέψη. Ασε τον κόσμο που σε περιβάλλει να διαλυθεί στην ασάφεια. Την πόρτα είναι καλύτερα να την κλείσεις. Από την άλλη μεριά είναι αναμμένη η τηλεόραση. Πες το αμέσως στους άλλους: “Οχι, δεν θέλω να δω τηλεόραση!” Υψωσε τη φωνή σου, ειδάλλως δεν θα σε ακούσουν: “Διαβάζω! Δεν θέλω να μ’ ενοχλήσει κανείς!” (...) Πάρε την πιο αναπαυτική στάση: καθισμένος, πλαγιασμένος, κουλουριασμένος, ξαπλωμένος. Ξαπλωμένος ανάσκελα, στο ένα πλευρό, μπρούμυτα. Σε πολυθρόνα, σε ντιβάνι, σε κουνιστή καρέκλα, σε σεζ λονγκ, σε πουφ. Σε αιώρα, αν βέβαια διαθέτεις αιώρα. Πάνω στο κρεβάτι ή και κάτω από τα σεντόνια. Μπορείς, ακόμα, να βολευτείς με το κεφάλι κάτω, σε στάση γιόγκα. Με το βιβλίο αντεστραμμένο, εννοείται.

Είναι ο Ίταλο Καλβίνο που στο Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης περιγράφει δεξιοτεχνικά την προετοιμασία για το ταξίδι της ανάγνωσης.

Ο ίδιος ο συγγραφέας το παρουσίασε στο Μπουένος Άιρες με τα εξής λόγια:

Είναι ένα μυθιστόρημα με θέμα την ευχαρίστηση που νιώθουμε όταν διαβάζουμε μυθιστορήματα. Πρωταγωνιστής είναι ο Αναγνώστης που αρχίζει δέκα φορές να διαβάζει ένα βιβλίο και που λόγω κάποιων γεγονότων ανεξάρτητων από τη βούλησή του, δεν κατορθώνει να τελειώσει ποτέ. Χρειάστηκε επομένως να γράψω την αρχή δέκα μυθιστορημάτων γραμμένων υποτίθεται από δέκα συγγραφείς, που όλοι κατά κάποιον τρόπο ήταν διαφορετικοί από μένα και διαφορετικοί μεταξύ τους...

Θα είναι σίγουρα μία από τις στάσεις της διαδρομής μας, λοιπόν, το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά όχι η πρώτη. Διακοπές γαρ και εκτός όλων των άλλων που μας περιμένουν (βλ. ξεκούραση, οικογενειακές στιγμές, έξοδοι κλπ.) έχουμε και την προσωπική μας μικρή ή μεγαλύτερη λίστα βιβλίων "προς ανάγνωση" γι' αυτές τις μέρες, λίστα που φτιάχναμε νοερά με κρυφή χαρά και ανυπομονησία εδώ και καιρό, ανάμεσα στις υποχρεώσεις της καθημερινότητας.

Έτσι η πρώτη στάση μας στη διαδρομή των βιβλίων για βιβλία, αυτό που θα συζητήσουμε στην πρώτη συνάντησή μας για το 2014, θα είναι Το Χάρτινο Σπίτι, του Κάρλος Μαρία Ντομίνγκες. Αν κρυφοκοιτάξουμε στην πρώτη σελίδα του, ο συγγραφέας μάς υποδέχεται με την εξής διαπίστωση:

Τα βιβλία αλλάζουν το πεπρωμένο των ανθρώπων.

Για να μας φέρει στη συνέχεια το παράδειγμα της Μπλούμα Λέννον, καθηγήτριας λογοτεχνίας του Κέιμπριτζ που

βρίσκει άδοξο τέλος από χτύπημα διερχόμενου αυτοκινήτου την ώρα που διασχίζει μια διασταύρωση του Σόχο, βυθισμένη στην ανάγνωση ενός ποιήματος της Έμιλυ Ντίκινσον.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο διάδοχός της στην έδρα και πρώην εραστής της παραλαμβάνει ένα δέμα για κείνην από την Ουρουγουάη, που περιέχει ένα αντίτυπο της "Γραμμής σκιάς" του Τζόζεφ Κόνραντ, με μια παράξενη αφιέρωση και ίχνη τσιμέντου στο εξώφυλλο.

Η έρευνα για την προέλευση του βιβλίου μετατρέπεται σε μια εις βάθος εξερεύνηση του κόσμου της ανάγνωσης. Στα τέσσερα ταξίδια του πρωταγωνιστή και αφηγητή αυτής της παράξενης ιστορίας ανάμεσα στο βόρειο και στο νότιο ημισφαίριο, το μυστηριώδες αντίτυπο του αποκαλύπτει σιγά σιγά μια κρυμμένη αλήθεια, τρομακτική και ουσιαστική...

Περνώντας από την ιεροτελεστία της ανάγνωσης και τη βιβλιοφιλία, θα παρακολουθήσουμε στη συνέχεια, τις δυσκολίες, τους κινδύνους αλλά και την ικανοποίηση που απορρέουν από την προσπάθεια να στηθεί ένα βιβλιοπωλείο διαφορετικό από τα άλλα. Ένα βιβλιοπωλείο που φιλοδοξεί να γυρίσει την πλάτη του στα ευπώλητα και να φιλοξενήσει μόνο σπουδαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πρόκειται για το βιβλίο Στο Καλό Μυθιστόρημα της Laurence Cosse. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο:

Ένας ένθερμος θαυμαστής του Σταντάλ, μια πολύ όμορφη ξανθιά και ένας φιλήσυχος Βρετόνος πέφτουν θύματα βίας.

Τι ενώνει αυτούς τους τόσο διαφορετικούς ανθρώπους; Η συμμετοχή τους στη μυστική εταιρεία "Επιτροπή του καλού μυθιστορήματος".

Κάθε παθιασμένος αναγνώστης μυθιστορημάτων ονειρεύεται το ιδανικό βιβλιοπωλείο. Όχι ένα απλώς καλό και ενημερωμένο βιβλιοπωλείο, όπου μπορεί να βρει κανείς καλά μυθιστορήματα, αλλά ένα βιβλιοπωλείο αφιερωμένο στο μυθιστόρημα, όπου θα υπάρχουν μόνο αριστουργήματα.

Το όνειρο γίνεται πραγματικότητα. Ο βιβλιοπώλης Ιβάν και η ηγερία του Φραντσέσκα ανοίγουν αυτό το ιδανικό βιβλιοπωλείο. Η επιλογή των τίτλων ανήκει στα μέλη τής άκρως μυστικής εταιρείας "Επιτροπή του καλού μυθιστορήματος". Αλλά αυτή η επιλογή δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολη... Και η βιωσιμότητα της επιχείρησης διόλου εξασφαλισμένη.

Οι βιβλιοπώλες μας είχαν υπολογίσει όλα τα προβλήματα και είχαν σκεφτεί όλες τις δυσκολίες που θα συναντούσαν, εκτός από μία: την απίστευτη επιτυχία που θα γνώριζε το ιδανικό βιβλιοπωλείο... Είχαν επίσης υποτιμήσει τον φθόνο όσων αποκλείονταν από την επιλογή...

Έτσι, επιλέγονται ο Peter Carey, ο Jean Echenoz, ο Pierre Michon. Αλλά όχι ο Michel Houellebecq! Το σκάνδαλο ξεσπά.

Καθόλου απίθανο, μετά τις τρεις αυτές επιλογές μας να αποφασίσουμε να συνεχίσουμε το ταξίδι στα βιβλία που μιλούν για βιβλία. Προς το παρόν, για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, ας αρκεστούμε σε μερικές ακόμα σχετικές με το θέμα προτάσεις:

Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Δημήτριος Μόστρας, ένας παθιασμένος Έλληνας βιβλιόφιλος, είχε δημιουργήσει στην Ιταλία μια πολύτιμη βιβλιοθήκη γεμάτη κώδικες, χειρόγραφα και σπάνια βιβλία. Έναν ανεκτίμητο θησαυρό που χάθηκε στο χρόνο και παρέμεινε ένα αξεδιάλυτο μυστήριο. Πολλά χρόνια αργότερα, ένας ανάπηρος συλλέκτης κι ένας Ελληνοϊταλός έμπορος βιβλίων πιστεύουν ότι έχουν βρει το κλειδί για τους χαμένους τόμους. Όμως, το κακό κινείται γύρω τους με τους δικούς του ρυθμούς, τους δικούς του κανόνες και τους δικούς του ανθρώπους. Μια σειρά από ομιχλώδη ερωτήματα παρασύρει από την αρχή τους ήρωες σ' ένα αδιάκοπο κυνηγητό: Τι κρύβεται πίσω από το αίνιγμα της χαμένης βιβλιοθήκης; Ποιος είναι ο άνθρωπος σκιά; Τι συνδέει τα μοναδικά χειρόγραφα με τις ανεξήγητες εξαφανίσεις αποφυλακισμένων δολοφόνων; Ποια μοίρα ενώνει και χωρίζει την πανέμορφη Ντανιέλα και την αινιγματική Μονίκ; Οι απαντήσεις και οι λύσεις καραδοκούν στους δρόμους της βροχερής Ρώμης και στα κανάλια της Βενετίας, σ' ένα βιβλιοφιλικό θρίλερ ποτισμένο από άρωμα παλαιού βιβλίου.

Δύο εκπληκτικές νουβέλες του Στέφαν Τσβάιχ με κεντρικό άξονα τη βιβλιοφιλία, τη συλλογή και τη μνήμη, κατά την εποχή του πολέμου στη Βιέννη και του υπερπληθωρισμού στη Γερμανία του 1920.

(από τον "Παλαιοβιβλιοπώλη Μέντελ")

Ο Μέντελ, ένας Εβραίος από τη Γαλικία, είναι ένας πωλητής παλαιών βιβλίων που χρησιμοποιεί για γραφείο του το βιεννέζικο καφενείο Γκλούκ για περισσότερο από είκοσι χρόνια. Είναι ένας "αόρατος κατάλογος", ένας "τιτάνας του μνημονικού», με απαράμιλλες γνώσεις για τις τιμές, τις εκδόσεις και την κίνηση των βιβλίων. Όμως αυτό το έμβλημα της βιβλιοφιλίας έκανε ένα τρομερό λάθος προς τις αρχές της χώρας του. Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έγραψε σε έναν Γάλλο -εχθρό- βιβλιοπώλη, ζητώντας να μάθει για συνδρομές σε περιοδικά, πράγμα που τον οδήγησε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο "Παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ", που πρωτοεκδόθηκε το 1929, είναι μια ιστορία σχετικά με τη βιβλιοφιλία και τους μορφωμένους ανθρώπους και για το πως η τέχνη και η κουλτούρα τους αχρηστεύονται όταν έρχονται αντιμέτωπες με την άγρια πραγματικότητα του εικοστού αιώνα.

"Η αόρατη συλλογή", που πρωτοεκδόθηκε το 1927, αφηγείται μια ιστορία με έναν έμπορο σπάνιων βιβλίων και χαρακτικών στη Γερμανία, κατά την περίοδο του υπερπληθωρισμού της δεκαετίας του 1920, όταν οι τιμές των αγαθών αυξάνονταν καθημερινά και τα χαρτονομίσματα ουσιαστικά δεν άξιζαν ούτε καν το χαρτί στο οποίο τυπώνονταν. Ο αντικέρ αποφασίζει να αναζητήσει κάποιους παλιούς πελάτες του, για να δει αν σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς είναι διατεθειμένοι να του πουλήσουν ό,τι είχαν αγοράσει παλιότερα από αυτόν. Αυτό που ανακαλύπτει με έναν ηλικιωμένο τυφλό άνδρα, τον αφήνει κατάπληκτο και προσφέρει στον Τσβάιχ την ευκαιρία να δημιουργήσει μια εξαίσια αφήγηση που αντανακλά το απόφθεγμα του Γκαίτε ότι "οι συλλέκτες είναι άνθρωποι ευτυχισμένοι". Η νουβέλα μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη, το 1953, από τον σκηνοθέτη Hanns Farenburg.

Μπορεί ένα βιβλίο να γίνει αντικείμενο αστυνομικής έρευνας σαν να επρόκειτο για ένα έγκλημα, με ίχνη στις σελίδες του, στις γκραβούρες του και στα διακριτικά της εκτύπωσής του; Ο Λούκας Κόρσο, ένας μισθοφόρος της βιβλιοθήκης κυνηγός βιβλίων για λογαριασμό άλλων, πρέπει να βρει απάντηση σ' αυτό το ερώτημα όταν αναλαμβάνει μια διπλή αποστολή από τους πελάτες του: να διαπιστώσει τη γνησιότητα ενός χειρόγραφου κεφαλαίου των "Τριων Σωματοφυλάκων" και να λύσει το αίνιγμα ενός παράξενου βιβλίου, που κάηκε το 1667 μαζί με τον άνθρωπο που το τύπωσε. Η έρευνα παρασέρνει τον Κόρσο σε μια επικίνδυνη αναζήτηση, που θα τον φέρει στα αρχεία της Ιερής Εξέτασης, στα απαγορευμένα βιβλία, σε σκονισμένα ράφια βιβλιοπωλείων με παλιούς τόμους και στις εκλεκτές βιβλιοθήκες φημισμένων συλλεκτών. Με το ιδιαίτερο αφηγηματικό ταλέντο του ο Ρεβέρτε, που έχει χαρακτηριστεί ως ο μετρ του έξυπνου σασπένς, χτίζει πέτρα πέτρα το "Η Λέσχη 'Δουμάς'" με μια συναρπαστική πλοκή, όπου δίνουν ραντεβού τα συστατικά του κλασικού μυθιστορήματος, οι ιστορίες μυστηρίου και οι τεχνικές της περιπετειώδους επιφυλλίδας. Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Ρομάν Πολάνσκι το 1999, με τίτλο "Η ένατη Πύλη" και πρωταγωνιστές τους Johny Depp και Lena Olin.

Στον φανταστικό κόσμο που με μοναδική δεξιοτεχνία πλάθει ο Τζάσπερ Φορντ, η λογοτεχνία βρίσκεται στο κέντρο, όχι στο περιθώριο. Στον κόσμο αυτό, οι διαμάχες που χωρίζουν τους ανθρώπους δεν είναι κοινωνικές ή πολιτικές, αλλά λογοτεχνικές. Ποιος είναι ο πραγματικός συγγραφέας των έργων του Σαίξπηρ; Όντως ο Γουίλλιαμ, ή άραγε ο Φράνσις Μπέικον; Μήπως, πάλι, ήταν ο Κρίστοφερ Μάρλοου;

Νά γιατί, όταν ο Αχέρων Άδης, ο δαιμονικός κακός του βιβλίου, απάγει την Τζέην Έυρ από το πρωτότυπο χειρόγραφο της Σάρλοτ Μπροντέ, με αποτέλεσμα όλα τα αντίτυπα που κυκλοφορούν να γεμίσουν από λευκές σελίδες, προκαλείται σάλος. Ο σατανικός κακοποιός αφήνει να εννοηθεί ότι κι άλλοι ήρωες έχουν σειρά. Ποιος θα είναι ο επόμενος; Ο Όλιβερ Τουίστ; Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων; Ή μήπως ο ίδιος ο Άμλετ;

Μόνο μια γυναίκα μπορεί να σώσει τον κόσμο από τη "λογοτεχνική" καταστροφή. Η ατρόμητη, πολυμήχανη και βιβλιοφάγος ντετέκτιβ Επόμενη Πέμπτη. Ειδικότητά της, η προστασία των πρωτότυπων χειρογράφων των κλασικών έργων, η αποκάλυψη λογοκλοπών, η εξιχνίαση λογοτεχνικών εγκλημάτων.

Η ηρωίδα μας, που τον αγώνα της παρακολουθούν όλοι με κομμένη την ανάσα, εισβάλλει με τη σειρά της στο χειρόγραφο, και με κίνδυνο της ζωής της προσπαθεί να σώσει την Τζέην Έυρ. Θα τα καταφέρει;

Με την "Υπόθεση Τζέην Έυρ" ο Τζάσπερ Φορντ εγκαινιάζει τη σειρά περιπετειών της "Επόμενης Πέμπτης", στήνοντας ένα ιδιοφυές διακειμενικό παιχνίδι και προσφέροντάς μας ένα απολαυστικό, ευφρόσυνο μυθιστόρημα που αποτελεί ύμνο στη λογοτεχνία.

Η "Υπόθεση Τζέην Έυρ", και τα βιβλία με την ίδια ηρωίδα που ακολούθησαν, σημείωσαν τεράστια επιτυχία σε όλο τον κόσμο, με φανατικούς αναγνώστες που μέσα από το Διαδίκτυο συζητούν και σχολιάζουν όχι μόνο τις περιπέτειες της γοητευτικής ηρωίδας αλλά και τα ίδια τα κλασικά κείμενα στα οποία ο Φορντ αποτίει φόρο τιμής.

Από τη Λέσχη Ανάγνωσης Κω, καλές γιορτές και καλές βιβλιοδιαδρομές!

Αποστολία